روش های تکثیر انبه :
تکثیر جنسی انبه:تکثیر جنسی انبه از طریق کشت بذر (بذرهای تک جنینی )انجام می شود. چون انبه گیاهی دگرگشن است گیاهان حاصل از بذر(در ارقام تک جنینی)شبیه والدین نبوده و اختلافات زیادی از نظر ویژگی های کمی و کیفی در نتایج حاصله دیده می شود. درختان حاصل از تکثیر بذری دارای هیکل بزرگ می باشند و میوه آنها معمولاً از نظر اندازه و کیفیت چندان مطلوب نمی باشد. همچنین دوره نو نهالی نهال های بذری طولانی ( بیش از 6 سال ) است و عملیات داشت و برداشت درختان بذری به دلیل ارتفاع و رشد رویشی زیاد بسیار مشکل است. بنابراین در تکثیر تجاری انبه از بذر استفاده نمی شود.با این حال باید متذکر گردید که تعداد قابل توجهی از ارقام مرغوب تجاری دنیا منشاء بذری دارند و از طریق پدیده انتخاب در بین توده های بذری به وجود آمده اند.ارقام انبه از نظر تولید بذر به دو گروه ارقام تک جنینی1(Monoembryony) و ارقام چند جنینی2(Polyembryony seeds) طبقه بندی می شوند.در ارقام تک جنینی گیاهان حاصل از تکثیر بذر شبیه والدین نمی باشند و فقط یک نهال از هر بذر تولید می شود اما گیاهان حاصل از بذور چند جنینی صفات گیاه مادری خود را حفظ می نمایند . با این حال گیاهان نیز مانند گیاهان حاصل از بذور تک جنینی دارای دوره نو نهالی طولانی و رشد رویشی زیاد هستند و معمولا به عنوان پایه بذری جهت تکثیر مورد استفاده قرار می گیرند. ویژگی چند جنینی بودن بذر در ارقام پرورش یافته در مناطق گرمسیری مرطوب متداول می باشد.در بذر چند جنینی ، تنها یکی از جنین ها منشا جنسی دارد و این جنین جنسی معمولا یا تحلیل می رود یا تولید نهالی ضعیف می کند.اغلب سه تا هشت نهال بذری از یک بذر چند جنینی تولید می شوند.ارقام چند جنینی در کشور های جنوب شرقی آسیا و آمریکا لاتین به روش سنتی از طریق بذر تکثیر شده اند.در بسیاری از مناطق پرورش انبه ، ارقام منتخب حاصل از بذور تک جنینی و چند جنینی بر روی پایه های هم شکل نهال های بذری نوسلار پیوند زده می شوند.
تکثیر غیر جنسی انبه:تکثیر غیر جنسی یا رویشی منجر به تولید گیاهان کاملا شبیه به گیاهان مادری می گردد،در تکثیر غیر جنسی از روش های پیوند زدن ،قلمه زدن، خوابانیدن،استفاده از بذور چند جنینی و روش های ریز ازدیادی استفاده می شود.روش قلمه زدن و خوابانیدن به دلیل هزینه بالا و زمان بر بودن در تکثیر تجاری استفاده نمی شوند و استفاده از بذور چند جنینی به دلایل ذکر شده قبلی متداولل نمی باشد.تکثیر از طریق روش های ریز ازدیادی با وجود مزایای زیاد هنوز به مرحله تولید انبوه و تجاری نرسیده است.در بازدید نگارنده اول از موسسه تحقیقاتی باغبانی هند در سال 1378، تعداد قابل توجهی گیاهچه کشت بافت انبه در آزمایشگاه کشت بافت آن موسسه مشاهده گردید.
پیوند انبه:در حال حاضر ازدیاد از طریق پیوند متداول ترین روش تکثیر جاری انبه به شمار می رود.پیوند انبه بر دو نوع است :متصل و منفصل.در روش پیوند متصل،پیوندک تا زمان کامل شدن ارتباط آن با پایه پیوند از گیاه مادری جدا نمی گردد.روش های پیوند مجاورتی ، زبانی،زینی و پیوند ریشه از این جمله اند.در روش منفصل، پیوند که از گیاه مادری جدا گشته و سپس بر روی پایه پیوند زده می شود.در این روش تا قبل از قطع پایه از بالا تر از محل پیوند، به پایه و پیوندک اجازه رشد داده می شود. درختان تکثیر شده از طریق پیوند در مقایسه با درختان بذری که نیاز به 10- 5 سال برای آغاز گل دهی دارند معمولا در سال سوم یا چهارم وارد مرحله گل دهی می شوند.گیاها پیوند شده معمولا کوچکتر از درختان بذری هستند.
تهیه پایه پیوند انبه:پایه ها ممکن است دارای منشاء جنسی یا غیر جنسی باشند.پایه های بذری نوسلار (حاصل از بذور چند جنینی )نسبت به پایه های بذری تک جنینی نا همسان دارای برتری های متعددی هستند. بذور بایستی در هفته اول پس از برداشت میوه ها ،گرد آوری شده و کشت گردند.حداکثر مدت زمان نگهداری جوانه زنی خواهند داشت.بذور انتخاب شده به طور مستقیم در بستر کشت یا گلدان ها کشت می شوند.بذور در طول 3-2 هفته جوانه می زنند .نهال های بذری یک ماهه ای که دارای برگ های مسی رنگ و هسته متصل به برگ ها هستند هنگام جا به جایی بقای بیشتری نسبت به گیاهان مسن تر نشان می دهند.در صورت جدا نمودن مغز بذر از درون بر سخت آن ،جوانه زنی بذور یکنواخت خواهد شد .نهال های جوانه زده ،جدا شده و تک تک به درون پاکت های پلی اتیلن به ابعاد 5/30 × 7/12 × 8/17 سانتی متر انتقال می یابند و در سایه (30 درصد سایه)نگهداری می شوند.بذور تک جنینی حاصل از برنامه های اصلاحی را می توان مستقیما در درون پاکت های پلی اتیلن کشت کرد.
پیوند مجاورتی انبه: پیوند مجاورتی از گذشته های بسیار دور در تکثیر تجاری انبه مورد استفاده قرار گر فته است. هرچند این روش پرهزینه و کارگر بر بوده و زمانی طولانی برای تولید نهال پیوندی نیاز دارد اما میزان موفقیت عملیات پیوند بالاست. در پیوند مجاورتی یک شاخه پیوندک در حالی که هنوز به گیاه مادری متصل است،روی پایه بذری پیوند می گردد.برای این کار برشی بلند (7-5 سانتی متر) با طول و عمق مساوی در یک سمت از پایه و پیوندک ایجاد شده،به گونه ای که کامبیوم و بخش کوچکی از چوب در محل برش برداشته شود ،سپس سطوح برش داده شده پایه و پیوندک محکم به یکدیگر فشرده شده و با دقت توسط نخ های پلاستیکی ، لیف یا نوار های پلی اتیلنی به یکدیگر بسته می شوند.پس از ایجاد اتصال،پیوندک از پایین تر از محل پیوند و پایه در بالا تر از محل پیوند قطع می گردند.لذا یک گیاه جدید که دارای بخش هایی از دو گیاه مجزا است به وجود می آید. این روش تحت عنوان پیوند مجاورتی شناخته می شود و قبل از توسعه روش های پیوند منفصل روش استانداردی برای تکثیر انبه بوده است. برای پیوند مجاورتی ، پایه های بذری با طول 60-45 سانتی متر و با قطر 25/1 سانتی متر انتخاب شده و در گلدان ها و یا کیسه های پلی اتیلنی حاوی مخلوط خاکی کشت می گردند و در زیر درخت مادری نگهداری می شوند یا بر روی سکو های بلندی جهت قرار گرفتن در مجاور شاخه های بلند ،قرار داده می شوند یا مستقیما بر روی شاخه هایی از گیاه مادری آویزان می گردند.پایه های بذری ممکنن است از چند ماه تا دو سال سن داشته باشند.پیشنهاد شده است که نهال های یک ساله مورد استفاده قرار گیرند زیرا هزینه های تولید پایه های بذری نو نهال کمتر از پایه های مسن تر است. در مناطق نیمه گرمسیری بسیاری از ارقامی که در فصل بهار به صورت مجاورتی پیوند شده اند 100-88 درصد گیرایی داشته اند.پیوند دمجاورتی در طول ماه های طمستان که گیاه در حالت استراحت است نباید به کار برده شود.در مناطق نیمه گرمسیری ،انبه را می توان در طول سال از طریق پیوند مجاورتی تکثیر نمود.پیوند مجاورتی باید در زمانی که گیاه در حالت رشد سریع است و شیره گیاهی در جریان است انجام شود. در مناطق دارای بارندگی کم،پیوند مجاورتی باید در فصول بارندگی انجام شود در حالی که در مناطق دارای بارندگی شدید این پیوند باید بلافاصله پس از پایان فصل بارندگی در زمانی که دما بالا تر از 15 درجه سانتی گراد است(دمای بحرانی برای رشد درختان انبه )صورت گیرد. باید درختان سالمی که دقیقا شبه رقم هستند برای تهیه شاخه پیوندک انتخاب شوند .موفقیت در پیوند مجاورتی به رقم بستگی دارد . به طور مثال پیوندک رقم لانگرا دارای گیرای بهتری نسبت به پیوندک های هر دو رقم داشری و چائوزا می باشد. همچنین موفقیت بیشتر با استفاده از نهال هایی با قطر 6/1-3/1 سانتی متر در مقایسه با نهال های با قطر متوسط (12-10 میلی متر) و نهال های با قطر کم (7-1 میلی متر)گزارش شده است. پیوند چوب نرم (Soft wood grafting) انبه:قرار دادن پیوندک در درون ساقه برنزی رنگ پایه پیوند تحت عنوان پیوند چوب نرم شناخته می شود.در این روش امکان گیرایی 100درصد پیوندک زمانی که برگهای پایین تر از محل پیوند باقی گذاشته شوند وجود دارد.پایه های بذری با سن های مختلف قابل استفاده هستند. در صورت استفاده از پایه های ی ساله یا مسن تر در صد موفقیت پیوند بیش از 80 درصد خواهد بود .ولی پایه های بذری کمتر از شش ماه گیرایی اندک (87-40 درصد) دارند. این روش به سادگی قابل استفاده است و در شرایط آب و هوای گرم و خشک یا مناطق دارای بارندگی کم بسیار رضایت بخش است. این روش در کشور هند به طور موفقیت آمیزی مورد استفاده قرار گرفته است.در این روش پیوند می بایست قطر پایه و پیوندک یکسان باشد.
پیوند اپی کوتیل (Stone grafting) انبه:پیوند اپی کوتیل شامل پیوند اسکنه ای پیوندک های بالغ بر روی پایه های بذری با سن دو هفته است.دمای 32-28 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی بالاتر از 70 درصد فاکتور های اصلی گیرایی این روش پیوند هستند.در این روش نها های با سن کمتر از دو هفته به عنوان پایه به کار می روند.برش موربی به طول 3-2 سانتی متر در اپی کوتیل و برش مشابهی بر روی بخش انتهایی پیوندک به روش نیمانیم جهت پیوند زدن ایجاد می شوند.در پیوند به حالت گوه ای ، برش عمودی به طول 5-4 سانتی متر بر روی اپی کوتیل سربرداری شده زده می شود تا پیوندک گوه ای شکل را در خود جای دهد .پایه و پیوندک توسط نوار های پلی اتیلنی به یکدیگر بسته می شوند . گیاهان پیوندی بلافاصله کاشته شده و آبیاری می شوند. پیوندک ها در مدت یک ماه جوانه خواهند زد .گیاهان پیوندی در مکانی نیم سایه و دارای دمای ملایم محیطی مرطوب نگه داری می شوند.قرار دادن پوشش های پلاستیکی منفذ دار باعث افزایش گیرایی این روش پیوند می شوند.
پیوند نیمانیم2(Splice or whip grafting) انبه:پیوند نیمانیم ساده ترین روش تکثیر انبه است که در مناطق نیمه گرمسیری به میزان فراوانی به کار می رود.پایه باید حدود 2-1 سال سن داشته و قطر آن 1-6/0 سانتی متر باشد و پیوندک نیز باید هم قطر پایه باشد.پایه پیوند از ارتفاع 20-10 سانتی متر زمین بریده می شود و برش موربی (به طول 4-3 سانتی متر) در انتهای پایه ایجاد می گردد. برش مورب مشابهی نیز بر روی انتهای پیوندک ایجاد می گردد و سطوح برش داده شده پایه و پیوندک توسط نوار های پلی اتیلنی به یکدیگر بسته می شوند.کامل شدن محل اتصال پایه و پیوندک (معمولا با 90 درصد موفقیت)حدود دو ماه بعد صورت می گیرد.
پیوند جانبی (Side grsfting)در انبه:پیوند جانبی در سطح بسیار زیادی مورد استفاده قرار گرفته است.این روش در مناطق با آب و هوای معتدل و فاقد باد های شدید ، دمای زیاد و بارندگی های شدید بسیار موثر می باشد و گیرایی آن بسته به رقم از 100-50 درصد متغیر است.پیوند جانبی به طور کلی در مناطق ساحلی وو مرطوب هندوستان با استفاده از پایه های با قطر 5/1-1 سانتی متر انجام می شود.پیوندک ها باید حدودأ 10 سانتی متر طول داشته باشند و برگ های آنها حدود یک هفته قبل از انجام عمل پیوند حذف شده باشد.سن پایه ها بین 36-4 ماه متغیر است . پیوندک در شکاف ایجاد شده در پایه فرو برده می شود و توسط نوار پلی اتیلنی محکم بسته می گردد.اتصال پایه و پیوندک در خلال 3-2 ماه کامل می شود.انتهای پایه را می توان پس از رشد جدید پیوندک،از قسمت بالای محل پیوند قطع کرد.
پیوند رو کشی (Veneer grafting) انبه:پیوند روکشی به عنوان روشی ساده و موفق در بسیاری از مناطق کشت انبه از جمله هندوستان مورد استفاده قرار گرفته است.در این روش شاخساره های پیوندک های 6-3 ماهه که دارای برگ های ترد هستند انتخاب و برگ ها 15-3 روز قبل از پیوند(بسته به فصل رشد)حذف می گردند.اما دمبرگ های روی شاخه ها باقی گذاشته می شوند.حذف برگ ها در شرایط آب و هوای مرطوب یا زمانی که درجه حرارت و رطوبت نسبی بالا نباشد الزامی نیست.شاخه باید دارای قطری معادل 15-10 میلی متر باشد.طول پیوندک جهت گیرایی بیشتر (بیش از 90 درصد)باید 15-10 سانتی متر باشد.پیوندک های کوچکتر (10-5 سانتی متر)نیز به کار برده شده اند.سن پایه پیوند کم اهمیت تر از میزان بلوغ پیوندک است و موفقیت بیشتر همیشه در استفاده از شاخساره های پیوندک مسن تر گزارش شده است.پیوندک های نگهداری شده در دمای مفید (35-25 درجه سانتی گراد)برای 8 روز در خزه اسفاگنوم مرطوب و پوشانده شده توسط پلاستیک پلی اتیلنی،با احتمال 50 درصد گیرایی در خلال ماه های مارس تا جولای قابل پیوند شدن هستند.استفاده از پایه های پیوندی با سن های مختلف (3 ماهه تا 2 ساله)با توجه به زمان پیوند،میزان بلوغ پیوندک،دوره حذف برگ های اولیه ،شرایط نگهداری پیوندک و غیره گیرایی پیوندک را از 100-40 درصد تغییر می دهد.
پایه با ایجاد یک برش مورب ( به طول 5 سانتی متر)برای انجام عمل پیوند روکشی آماده می شود.سپس یک برش مورب در قاعده برش اول ایجاد می گردد به گونه ای که بخشی از چوب همراه با پوست آن جدا گردد.در ادامه قاعده چوب پیوندک به گونه ای درون پایه قرار داده می شود که سطوح برش داده شده شامل لایه های کامبیونی پایه و پیوندک در مقابل یکدیگر قرار گیرند. پایه و پیوندک توسط نوار های پلی اتیلنی به یکدیگر محکم بسته می شوند. اتصال پایه و پیوندک در خلال 5/1-2 ماه کامل می شود.نوار های پلی اتیلنی که برای محکم کردن محل پیوند به کار می روند باید 3-2 ماه بعد از پیوند که برگ های جدید پیوندک سبز رنگ شدند باز شوند گردند.
پیوند جوانه = کوپیوند (Budding) انبه:پیوند جوانه شامل جداسازی یک جوانه ی تکی از پیوندک ،همراه با چوب یا بدون آن و پیوند این جوانه به پایه پیوند است .روش کوپیوند بستگی به نحوه و شکل جداسازی جوانه از پیوندک،شکل شکاف ایجاد شده در پوست و غیره دارد.جوانه پیوند شده در نهایت به عنوان تاج درخت گسترش می یابد.پس از استقرار پیوندک ، پایه در بالاتر از محل پیوند قطع می گردد.اتصال پایه و پیوندک در پیوند جوانه سریع تر از دیگر روش های پیوند کامل می شود. پیوند جوانه در زمانی که پایه و پیوندک هردو در حال رشد فعال هستند و جداسازی جوانه از پیوندک به راحتی صورت می گردد انجام می شود.تحریک جوانه از طریق حذف برگ های آن قبل از جداسازی تیمار با مواد تنظیم کننده رشد و حلقه برداری (Girdling)کارایی این روش پیوند را افزایش می دهد.جوانه پیوندک معمولا از شاخساره های پیوندم 4-3 ماهه انتخاب می گردد و بر روی شاخه های پایه پیوندی که دارای قطری معادل 25/1-1/0 سانتی متر هستند ، در ارتفاع 30-25 سانتی متر از سطح زمین در جایی که پایه به رنگ سبز مایل به خاکستری است(به جز در مواردی که پایه خیلی جوان باشد)پیوند می گردد.به طور کلی پایه های یک یا دو ساله برای عمل پیوند بهتر از پایه های جوان تر هستند. جوانه پیوند شده به طور کامل توسط نوار های پلی اتیلنی به مدت چند هفته جهت محافظت آن پوشانده می شود.رشد جوانه را می توان با برداشتن نوار های پلی اتیلنی حدودا دو هفته پس از عمل پیوند تحریک نمود.
پیوند سپری یا پیوند T (Sheild or tbudding)انبه:پیوند سپری یا تی در تکثیر انبه با گیرایی متغیری از 94-32 درصد مورد استفاده قرار گرفته است.حذف اولیه برگ های شاخه حاوی پیوندک 15-10 روز قبل از پیوند و حلقه برداری شاخه پیوندک چندین هفته قبل از پیوند جوان ، گیرایی پیوند را افزایش می دهد. جوانه هارا می توان در شکاف های T مانند معکوس بر روی پایه های 5-2 ساله پیوند کرد.نوار های پلی اتیلنی باید جهت محافظت جوانه ها مورد استفاده قرار گیرند.اگر جوانه ها 15 روز پس از پیوند سبز باقی بمانند ، نوار های اطراف آن باید حذف گردند و پایه از 10 سانتی متر بالا تر از محل پیوند حلقه برداری گردد تا جوانه تحریک به رشد شود.در نهایت پایه در بالا تر از محل پیوند و پس از اغاز رشد سریع پیوندک ،قطع می گردد. گیاهان پیوندی زمانی در زمین اصلی قابل کشت هستند که حداقل یک دوره ی رشد فصلی را طی کرده باشد جوانه ها را می توان در شکاف های T معکوس بر روی پایه های 5-2 ساله پیوند کرد.درصد موفقیت این روش پیوند در شرایط بلوچستان 30 درصد گزارش شده است .