روش های تکثیر نهال فندق

تکثیر فندق

با آن‌که فندق، با توجه به ویژگی‌های گیاهی آن، مانند اغلب میوه‌های سردسیری از راه جنسی تکثیر می‌شود، ازدیاد آن با روش غیرجنسی راحت‌تر و عملی‌تر است. بخش عمده‌ی فندق‌هایی که به طور تجارتی کاشته می‌شوند اغلب با روش خوابانیدن به طرق مختلف به دست می‌آیند:

- خوابانیدن به طریقه‌ی کنده‌ای از سایر روش‌های معمول‌تر است؛

- خوابانیدن به طریقه‌ی کُپه‌ای و طرق بستن پاجوش‌ها؛

- خوابانیدن مرکب که معمولاً بلندی آن‌ها هنگام کاشتن به حد مطلوب نمی‌رسد؛

- قلمه زدن که اخیراً با شرایط ویژه‌ای مورد استفاده قرار گرفته است؛

- پیوند زدن که کم‌تر از‌آن استفاده می‌شود.

خوابانیدن کُنده‌ای (یا قنداقی)

این روش که بیشتر در اورگون معمول است، به سبب ارزانی قیمت تمام شده در مقایسه با پیوند، مورد توجه خزانه‌کاران قرار گرفته است، زیرا می‌توان نهال‌های جدا شده از کنده مادری را خیلی زودتر از معمول با تلفات کم‌تر به محل اصلی انتقال داد به شرطی که، کاشت آن‌ها در آذرماه انجام شود و آب کافی به ویژه در تابستان به آن‌ها داده شود.

با این حال، این روش برای تکثیر همه‌ی ارقام از جمله نگرت و مِروِی دوبول ویللر موفقیت‌آمیز نبوده است.

پرورش پایه‌ی مادری

نهال‌هایی را که برای تکثیر به عنوان پایه مادری انتخاب می‌کنند، طبق عرف و سنت، با فاصله 5/1 تا 2 متر روی ردیف و 3 تا 4 متر بین ردیف می‌کارند و در سال‌های اول، قبل از خوابانیدن، آن‌ها را هرس می‌کنند.

- سال اول، نهال‌ها را از ارتفاع 10 تا 15 سانتی‌متری سطح خاک کف‌بُر می‌کنند.

- سال دوم، پاجوش‌های روییده شده را نیز کف‌بر می‌کنند.

- سال سوم، جست‌های سه ساله را می‌خوابانند؛

- اطراف طوقه‌ی کُنده سه ساله را از خاک خالی می‌کنند.

- جَست‌های یک ساله را به شکل کمان، در اسفندماه زیر خاک می‌کنند.

- روی جَست‌های کمانی و کُنده‌ی مادری تا ارتفاع 20 سانتی‌متر خاک می‌ریزند.

- قیم‌بندی و بستن امتداد جَست‌های بیرون آمده از خاک به حالت قائم انجام می‌شود.

- در چنین حالتی است که پاجوش‌ها یا جُست‌های یک ساله حاصل از کنده مادری با ریشه‌بندی فراوان در بهار شروع به رشد می‌کنند و در اوایل آذر ماه، هر کدام به عنوان یک نهال جدید از پایه مادری جدا و در محل اصلی کاشته می‌شوند.

در طول همین سال پاجوش‌های دیگری نیز از کنده مادری می‌رویند و در بهار سال بعد مجدداً برای خوابانیدن آماده می‌شوند.

خوابانیدن به روش کُپه‌ای

این روش که اخیراً به ابتکار مؤسسه ملی ترویج کشت میوه و سبزی و قارچ در فرانسه آغاز شده است مستلزم رعایت نکات فنی و آزمایش‌های بیشتری است که در آن شرایط کاشت پایه مادری و پرورش اولیه عیناً شبیه روش خوابانیدن به طریقه کنده‌ای است.

فصل عمل و تهیه‌ی پایه‌ی مادری

در سومین سال پس از کاشت پایه‌های مادری در خزانه، چنان‌که قبلاً گفته شد، به هنگام فصل استراحت گیاهی پایه‌های مادری را از سطح خاک کف‌بر می‌کنند تا در بهار سال بعد از جوانه‌های کنده‌ی مادری پاجوش‌های مورد نظر به مرحله‌ی علفی یا نیمه خشبی برسند (نیمه اول خرداد ماه)؛ به شرطی که حداقل 30 سانتی‌متر رشد کرده باشند.

طرز عمل

• حذف برگ‌ پاجوش‌ها تا ارتفاع 20 سانتی‌متر از کف خاک.
• بستن طوقه‌ی پاجوش‌ها در زیر یک جوانه (در 20 سانتی‌متری قاعده) با سیم نازک و نرمی که به پوست ساقه‌ی گیاهی آسیبی نرسد. به این ترتیب، پاجوش‌ها در طول دوره رشد بعدی، از نظر قطر و از محل بسته‌شدن طوقه ریشه‌بندی انبوهی پیدا می‌کنند که در پاییز همان سال یا در سال بعد برای جدا شدن از پایه‌ی مادری و انتقال به محل اصلی آماده‌اند.
• خاک دادن روی کپه‌ها با خاک نرم و تکرار این عمل به طور دائم تا تیرماه به منظور تسریع در رشد و تسهیل در ریشه‌بندی نهال‌هایی که بر اثر طوق بستن هنوز نرم و علفی و شکننده‌اند. (در صورتی که خاک سنگین باشد مقداری ماسه و تورب به آن اضافه می‌کنند.)
• پاجوش‌های نازک طوق بسته نمی‌شوند و از آن‌ها به عنوان ساقه‌های «تیرکش» برای سال‌های بعد استفاده می‌کنند (به شرطی که بیش از سه شاخه نباشند).

با این ترتیب، می‌توان از یک کنده‌ی مادری کف‌بُر شده‌ی 4 ساله بیش از 20 نهال طوق بسته و ریشه‌دار برداشت کرد.

خوابانیدن مرکب

خوابانیدن هر یک از پاجوش‌های بلند با خم کردن آن‌ها زیر خاک مانند روش قبلی، اما به شکل مرکب و تکراری (2 تا 3 بار پشت هم) خوابانیدن مرکب است.

این روش امروزه منسوخ و غیرقابل استفاده شده است. زیرا به سبب ریشه‌بندی ناقص و تولید جست‌های ضعیف در سال اول قابل استفاده نیست و حداقل باید چند سالی در زمین بماند.

قلمه زدن

از آزمایش‌ها و تجربه‌هایی که در کشورهای عمده‌ی فندق‌خیز جهان به عمل آمده نتایج زیر به دست آمده است:

• قلمه‌های خشبی تاکنون ریشه نداده‌اند.
• قلمه‌های سبز علفی باید 50 تا 60 روز پس از بیداری جوانه‌ها از درخت گرفته شوند.
• ریشه‌بندی قلمه‌ها، با آن‌که بعد از 6 هفته حتی به 80% هم می‌رسد، با این حال بیش از 20 درصد ریشه‌ها به دلیل مشکلات اقلیمی و عوامل دیگر پس از کاشت نمی‌گیرند.
• قلمه‌های نیمه خشبی که در نیمه‌ی دوم مرداد تهیه شده است، 73 تا 100% ریشه‌دار شده و گرفته‌اند.
• قلمه‌های میانی شاخه‌ها بهتر از قلمه‌های سرشاخه‌ها گرفته‌اند.
• بستر قلمه‌ها باید از مواد مفید و عناصر لازم ترکیب شده باشد.
• رطوبت محیط با سیستم مه‌پاش تأمین و تحت کنترل باشد.
• آغشته‌کردن پاشنه قلمه‌ها در یکی از هورمون‌های (AiA- AiB)- حداقل به میزان PPm
• مجموعه‌ی این کارهای زمانی عملی و موفقیت‌آمیز است که در گلخانه باشد.

بدین ترتیب، این روش حتی تحت شرایط ویژه و با در نظر گرفتن سهولت تهیه‌ی نهال‌های پر ریشه‌ای که از راه خوابانیدن به دست می‌آیند، مورد توجه قرار نگرفته است.

پیوند

پیوند فندق به سه طریق انجام می‌گیرد:

• پیوند شکافی در گلخانه
• پیوند وصله‌ای در خزانه
• پیوند انگلیسی در اطاق گرم

پیوند شکافی نیمه علفی

این پیوند در موارد زیر به کار می‌رود:

- برای پیوند زدن با شاخه‌های عاری از ویروس، بعد از گرما‌درمانی؛

- برای ازدیاد سریع در ارقام جدید فندق.

طرز عمل. این پویند اوایل خرداد روی پایه‌های بذری 45 روزه به ارتفاع 30 تا 40 سانتی‌مترف در گلخانه انجام می‌گیرد. پیوندک آن از شاخه‌های سبز علفی همان سال (به طول 10 تا 15 سانتی‌متر) از قسمت سر شاخه یا میان شاخه‌های به طول 5 تا 6 سانتی‌متر گرفته می‌شود.

در این روش جوانه‌های بغلی برگ‌های پیوندک باید کاملاً رسیده باشند. در غیر این صورت، پیوندک نمی‌گیرد و خشک می‌شود و می‌افتد.

در پیوند شکافی، پیوندک را با یک برگ نیم‌بر که در سمت قاعده نیز به شکل قلم نی‌ای بریده شده است در وسط شکاف پایه‌ی بذری (به ارتفاع 20 سانتی‌متر) قرار می‌دهند. با نوار پلاستیکی می‌بندند و چسب می‌زنند و بلافاصله در کیسه‌های نایلونی دو سر بسته می‌گذارند. کیسه‌ها باید در سایه باشند تا حرارت سبب خشک شدن پیوندها نشود پس از 10 تا 15 روز کیسه‌ها را می‌شکافند و یک هفته بعد پیوند را از آن‌ها خارج می‌سازند. پس از پیوند جوانه‌های پایه را حذف می‌کنند.

پیوند وصله‌ای با جوانه‌ی بیدار

در این روش، پایه‌ها پس از دو سال کاشت در خزانه آماده‌ی پیوند می‌شوند.

- پیوندک‌ها باید از قسمت انتهای تحتانی شاخه‌های قوی همان سال و از ناحیه‌ای برداشت شوند که در شرف خشبی شدن هستند.

- فصل پیوند در نیمه‌ی خرداد است، یعنی زمانی که دمای هوا از 20 تا  کم‌تر نیست و خطر یخبندان بهاره به خصوص در شب از بین رفته است.

- 15 روز پس از پیوند، رشد طولی پایه را کمی بالاتر از محل پیوند قطع می‌کنند تا طول پیوند در پاییز همان سال به 20 تا 40 سانتی‌متر برسد.

- برتری این پیوند نسبت به پیوند با جوانه خواب این است که جوانه‌های پیوند خواب حتی اگر گرفته باشند اغلب در زمستان‌های سرد می‌افتند.

به این ترتیب، مدت نگهداری نهال در خزانه از کاشت هسته تا انتقال به محل اصلی سه سال طول می‌کشد.

پیوند انگلیسی زبانه‌دار

این پیوند شبیه پیوند شکافی، اما با دو زبانه در پایه و پیوندک است.

پیوندک‌ها را در دی ماه از شاخه‌های قوی یک ساله به قطر کمی بیشتر از کلفتی یک مداد از درخت می‌گیرند و در سردخانه در دمای  در کیسه‌های نایلونی نگه می‌دارند و به هنگام عمل آن‌ها را به قطعه‌های کوچک که هر یک دارای دو جوانه است تقسیم می‌کنند.

پایه‌ها را که از نهال‌های نرک یک ساله حاصل از کاشت هسته به عمل آمده‌اند در پاییز، چند روز قبل از پیوند زدن به گلخانه منتقل می‌کنند تا شیره‌ی گیاهی به موقع در آن‌ها جریان داشته باشد.

فصل پیوند انگلیسی از نیمه‌ی بهمن شروع می‌شود و پس از عمل، انتهای فوقانی پیوندک‌ها را پارافین می‌مالند.

نهال‌های پیوند شده را بلافاصله به اتاقی با دمای  و رطوبت حدود 80 تا 90% منتقل می‌کنند و در معرض تابش نور نئون قرار می‌دهند.

پس از یک هفته کال ظاهر می‌شود و زخم پیوند را التیام می‌دهد و بعد از 2 تا 3 هفته وقتی که رشد جوانه‌های پیوندی به 3 تا 4 سانتی‌متر رسید، نهال‌ها را مجدداً به گلخانه می‌برند تا در پناه سایبان چند روزی به رشد طبیعی خود ادامه دهند و در آخر فصل رویش گیاهی، رشد آن‌ها به یک متر برسد.